Thoái vị và lưu vong

Năm 1917, Đế quốc Nga rơi vào cơn lốc Cách mạng. Bắt đầu từ những vụ cướp kho lương, bãi công, và cuộc binh biến tại Petrograd (Saint Peterburg), một loại sự kiện quan trọng đã xảy ra. Ngày 15/3, Sa hoàng Nikolai II thoái vị và một chính phủ lâm thời đước các chính khách Nga trong Duma (quốc hội Nga) thành lập. Công nhân và binh lính ở các địa phương cũng tự thành lập các ủy ban, gọi là "Xô viết", tạo ra hai chính quyền song song tồn tại.

Ngày 22 tháng 3 năm 1917, Nikolai, lúc đó không còn là hoàng đế nữa, được đoàn tụ với gia đình tại Cung điện Aleksander ở Tsarskoe Selo. Ông cùng với gia đình bị chính phủ lâm thời cai quản.[1] Vào tháng 8 năm 1917, chính phủ lâm thời Aleksandr Kerensky di tản gia đình Romanov tới Tobolsk, với lý do là để bảo vệ họ tránh khỏi làn sóng cách mạng. Ở đó họ sống trong ngôi nhà của cựu thống đốc cũ, tương đối tiện nghi.

Sau khi những người Bolshevik lên nắm chính quyền, việc giám sát gia đình Sa hoàng trở nên nghiêm khắc hơn, càng ngày càng có nhiều cuộc thảo luận đòi đưa Nikolai ra tòa án để xét xử. Vào ngày 1 tháng 3 năm 1918, Nhà Romanov phải sống với khẩu phần của binh lính, họ phải từ bỏ 10 người hầu thân tín và cũng như từ bỏ bơ và cà phê - những thứ được cho là xa xỉ phẩm.[2] Vào tháng 4, chính quyền chuyển Nikolai, Aleksandra, con gái Maria, hầu nữ Demidova tới Yekaterinburg. Aleksei lúc đó bệnh quá nặng để có thể đi theo cha mẹ nên ở lại với các chị Olga, Tatiana và Anastasia. Gia đình với vài người hầu cận còn lại bị cai quản tại nhà Ipatiev ở Yekaterinburg. Ngôi nhà này được gọi là nhà với mục đích đặc biệt (tiếng Nga: Дом Особого Назначения).

Khi tới Yekaterinburg, Sa hoàng Nikolai và những người đi theo bị lệnh phải mở tất cả hành lý để lục soát. Aleksandra lập tức phản đối. Nikolai biện bạch, "Cho đến nay chúng tôi luôn được đối xử lịch sự và gặp những người lịch thiệp, song giờ..."[3] Cựu hoàng bị ngắt lời ngay lập tức. Lính canh tuyên bố ông không còn ở Tsarskoe Selo nữa và nếu không tuân lời họ thì ông sẽ bị tách khỏi gia đình, tái phạm lần hai thì lao động khổ sai. Lo lắng cho an nguy của chồng, Aleksandra liền nhượng bộ và đồng ý cho họ khám xét. Sau đó trên khung cửa sổ trong buồng ngủ của bà tại Nhà Ipatiev, Aleksandra đã vẽ một chữ Vạn là biểu tượng may mắn mà bà yêu thích, đề ngày 17/30 tháng 4 năm 1918.[3]

Tại Tobolsk, các chị em nhà Romanov đã may nhiều viên đá quý và đồ trang sức lên quần áo với hy vọng giấu được chúng khỏi những lính canh kể từ khi Aleksandra đã viết để cảnh báo rằng bà, Nikolai và Maria đã bị lục soát kể từ lúc đến Yekaterinburg, và bị tịch thu các vật dụng. Mẹ của cô đã sử dụng các mật mã xác định trước là “medicines” và “Sednev's belongings” dành cho đá quý. Các bức thư từ Demidova đến Tegleva đưa ra các chỉ dẫn. Tháng 5, những thành viên còn lại đã di chuyển đến Nhà Ipatiev.

Với gia đình Romanov, cuộc sống tại Nhà Ipatiev đầy bất định và sợ hãi. Họ không biết hôm sau mình có còn ở Nhà Ipatiev không hay sẽ bị tách ra, hay bị giết. Họ được hưởng rất ít đặc quyền. Mỗi buổi chiều, họ chỉ được tập thể dục một tiếng đồng hồ trong khu vườn sau nhà dưới sự giám sát chặt chẽ của lính canh. Aleksei không đi bộ được nên thủy thủ kiêm người giữ trẻ của cậu là Nagorny phải ẵm cậu. Aleksandra rất hiếm khi tham gia những hoạt động này cùng gia đình. Bà dành phần lớn thời gian trên xe lăn để đọc Kinh Thánh và các tác phẩm của Thánh Serafim. Vào ban đêm, Nhà Romanov chơi bài hoặc đọc sách. Họ ít khi nhận được thư từ bên ngoài, còn những bài báo họ được phép đọc thì đều đã lỗi thời.[4]

Vụ xử bắn

Thứ ba ngày 16 tháng 7 năm 1918 trôi qua một cách bình thường. Đến 4 giờ chiều, Nikolai và các con gái tản bộ trong vườn như mọi khi. Chạng vạng tối, Yurovsky, chỉ huy nhóm lính thực hiện vụ xử bắn, xua cậu bé phụ bếp mười lăm tuổi là Leonid Sedinev đi, lấy cớ là chú của cậu muốn gặp cậu. 7 giờ tối, Yurovsky triệu tập tất cả các thành viên Cheka vào phòng mình và sai họ lấy toàn bộ súng lục từ lính gác bên ngoài. Với mười hai khẩu súng quân đội lớn trên bàn, ông ta nói, "Tối nay chúng ta xử bắn cả nhà, mọi người nhé." Trên lầu, Nikolai và Aleksandra chơi bài bezique để giết thời gian. Tới 10:30 thì họ đi ngủ.[5]

Vào khoảng 1 giờ sáng ngày 17 tháng 7 năm 1918, trong một biệt thự kiên cố ở thị trấn Yekaterinburg, thuộc dãy núi Ural, gia đình Romanov, gồm Sa hoàng Nicholas II, Sa hậu Aleksandra, năm người con, bốn người hầu còn lại của họ, bị những người Bolshevik đánh thức và lệnh cho họ phải mặc quần áo và tập trung trong hầm của biệt thự. Nicholas II, vẫn bình tĩnh bồng đứa con duy nhất của mình, Alexei, xuống dưới tầng hầm. Bạch vệ, quân đội hỗ trợ Sa hoàng, đang đến gần; và họ có thể nghe thấy tiếng nổ của những khẩu súng lớn. Họ đứng gần nhau như thể họ đang chụp ảnh chân dung gia đình trong một căn hầm trống trải. Nicholas hỏi Yurovsky có thể cung cấp hai ghế cho Alexei và Alexandra ngồi. Họ vẫn tỏ ra không biết gì về số phận của mình. Họ đợi ở đó cho đến khi, đột nhiên, 11 hoặc 12 người đàn ông có vũ trang nặng nề vào phòng.[6]

Yurovsky tiếp cận họ, với những kẻ hành quyết phía sau anh ta và đọc một tuyên bố đã chuẩn bị khiến cho mọi người kinh ngạc: "Theo lệnh Chủ tịch của Xô viết khu vực, hoàn thành ý chí của Cách mạng, đã ra lệnh rằng cựu Sa hoàng Nicholas Romanov, đã thực hiện vô số tội ác đẫm máu đối với người dân, nên bị xử bắn." Khi lời tuyên án kết thúc, họ bắt đầu nổ súng vào gia đình.[7]

Nicholas II chết do nhiều phát súng bắn vào, Alexandra chết do bị một viên đạn nã vào đầu.[7] Những phát súng đầu tiên chỉ có thể Sa hoàng, Sa hậu, bác sĩ Boktin và hai người hầu cận khác. Các chị em nhà Romanov và hầu nữ Demidova vẫn còn sống và chỉ có Maria bị thương (sau đó người ta phát hiện ra rằng trang sức kim cương được khâu vào quần áo của họ có tác dụng như áo giáp trong cuộc tấn công ban đầu). Hầu nữ Demidova sống sót sau lần công kích đầu, nhưng do nghe được tiếng của bà, Anna nhanh chóng bị đâm tới chết khi nép vào tường của tầng hầm, với nỗ lực cố gắn phòng vệ bằng hai chiếc gối nhỏ mà bà mang theo chứa đầy ngọc và đá quý.[8] Aleksei thì ngồi trên ghế, sợ hãi và bị kết liễu bởi hai phát súng vào đầu.[9] Maria và Anastasia đã bị lệnh quỳ xuống dựa vào tường, tay che đầu do sợ hãi cho đến khi bị bắn như được kể lại bởi Yurovsky. Khi các thi thể được mang ra ngoài, Maria hoặc có thể Anastasia đã bật khóc, hét lên, và đã bị giết chết ngay sau đó. Sau khi toàn bộ nạn nhân đã bị xử bắn, Ermakov trong cơn say xỉn đã dùng lưỡi lê đâm vào xác Aleksandra và Nikolai để kiểm tra, làm bể xương sườn của cả hai và sứt một số đốt sống của Aleksandra.[10]

11 thi thể bị lôi ra khỏi nhà và chất lên xe tải. Việc xử lý hài cốt rất hỗn loạn. Thi thể của họ sau đó được đưa đến khu rừng Koptyaki, bị lột đồ và chia ra thành các nhóm. Các học giả tin rằng các thi thể đầu tiên được đổ vào một mỏ nông có tên Ganina Yama, mà những người Bolshevik đã cố gắng làm sụp đổ với lựu đạn. Trên đường đến nơi chôn cất mới, chiếc xe tải đã bị vùi lấp trong bùn, và hai thi thể hiện còn sót được cho là Alexei và Maria được chôn tại Porosenkov Log. Chín thi thể khác đã bị đốt cháy, nhúng axit clohidric và chôn cất trong một ngôi mộ riêng cách đó không quá xa.[7]

Phát hiện thi thể và mai táng

Vị trí chôn cất được phát hiện vào năm 1979 bởi một thám tử nghiệp dư, nhưng sự tồn tại của hài cốt không được công bố cho đến năm 1989, trong thời kỳ glasnost. Danh tính của hài cốt của Nicholas, Aleksandra, ba cô con gái (Olga, Tatiana và Anastasia) và các người hầu được xác nhận bằng điều tra pháp y và DNA. Một vụ án hình sự đã được chính phủ hậu Xô viết mở ra vào năm 1993, nhưng không ai bị truy tố trên cơ sở các thủ phạm đã chết. Gia đình đã được cải táng và phong thánh trong Nhà thờ thánh Peter và Paul ở Sankt-Peterburg năm 1998, tức 80 năm sau khi họ bị giết, trong một đám tang có sự tham dự của tổng thống Nga, ông Boris Yeltsin và khoảng 50 người thân Romanov nhưng các thành viên chủ chốt của Giáo hội Chính thống Nga - những người tranh luận về tính xác thực của hài cốt, lại không có mặt. Một ngôi mộ thứ hai, nhỏ hơn, chứa hài cốt của hai đứa trẻ Romanov, Maria và Alexei, bị sót từ ngôi mộ lớn hơn đã được các nhà khảo cổ nghiệp dư phát hiện vào năm 2007. Tuy nhiên, chúng được lưu giữ trong kho lưu trữ trạng thái trong khi chờ xét nghiệm DNA thêm. Năm 2008, sau các cuộc tranh cãi pháp lý kéo dài, văn phòng Tổng công tố viên Nga đã cải chính gia đình Romanov là "nạn nhân của sự đàn áp chính trị". Sau đó, họ cũng đã được mai táng và phong thánh tại Nhà thờ thánh Peter và Paul.

Lý do

Những người Bolshevik đã muốn đưa hoàng đế Nga ra toà để xét xử công khai, nhưng tình thế chiến tranh đã dẫn tới việc Hội đồng khu vực Ural tự đưa ra quyết định xử bắn cả gia đình nhà vua.[11] Gia đình Romanov lúc đó bị giam giữ tại Yekaterinburg. Khi cuộc nội chiến tiếp tục và liên quân Bạch vệ đang đe dọa sẽ chiếm đóng thành phố, khiến Sverdlov lo sợ rằng gia đình Romanov sẽ bị rơi vào tay phe Bạch vệ. Điều này những người Bolshevik không thể chấp nhận được với hai lý do:

• Thứ nhất, Nga hoàng hay bất cứ người nào trong gia đình ông có thể là ngọn đuốc tập hợp những người ủng hộ phe Bạch vệ và qua đó tiếp tục làm tình hình nội chiến thêm khốc liệt. Chẳng bao lâu ngay sau khi gia đình Nga hoàng bị xử bắn, thành phố đã bị rơi vào tay phe Bạch vệ
• Thứ hai, Nga hoàng hay một người nào đó trong gia đình, nếu ông ta chết, có thể được xem là có đủ pháp lý để thành người nối ngôi bởi các quốc gia Âu châu khác, điều đó có nghĩa là phe Bạch vệ nhờ đó mà có thể thương lượng để quân đội ngoại bang đưa quân vào Nga với danh nghĩa khôi phục quyền lực cho Sa hoàng.

Vào ngày 16 tháng 7 năm 1918, lực lượng lê dương Séc bao vây Yekaterinburg, không biết là gia đình Nga hoàng đang bị giam lỏng ở đó. Xô viết khu vực Ural, nghĩ rằng là quân đội Séc có nhiệm vụ là giải cứu hoàng tộc Nga, hoảng sợ và đã giết những người trong hoàng tộc. Lý do thực sự mà binh lính Séc đã tới là để bảo vệ đường xe lửa xuyên Siberia mà họ đã kiểm soát.[12]

Theo giả định của một số nhà nghiên cứu, vụ xử bắn đã được thực hiện theo chỉ đạo của Lenin, Yakov Sverdlov, và Feliks Dzerzhinsky. Tuy nhiên, các tài liệu cho thấy Lenin không hề biết gì về mệnh lệnh này, và sau này Sverdlov mới thông báo với Lenin về vụ xử bắn. Lenin tỏ ra rất buồn và nói với Sverdlov rằng ông không tán thành việc Hội đồng khu vực Ural tự ý ra lệnh xử bắn Nikolai II, vì trong bối cảnh khi đó, việc giết gia đình Sa hoàng không đem lại điều gì hay ho, mà còn tạo ra nguy cơ các nước quân chủ ở châu Âu đem quân tấn công nước Nga, vì gia đình Sa hoàng có họ hàng là các Hoàng tộc ở khắp châu Âu (Nicolas II là anh em con cô con dì với cả Hoàng đế Đức và vua nước Anh). Mặt khác, Lenin cho rằng sau khi chế độ quân chủ không còn nữa, Nga hoàng nên được đưa ra tòa án để xét xử công bằng như những công dân Nga khác để tỏ rõ sự tiến bộ pháp luật của Nhà nước mới. Cháu gái Lenin - Olga Ulianova cũng nói: "Bác Volodya làm cách mạng Bolshevik không phải để giết vua Nga. Lenin chỉ muốn thay thế hệ thống tư bản chủ nghĩa ở nước Nga bằng chế độ xã hội chủ nghĩa".